هتک حیثیت در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی
اولین رکن ضروری برای تحقق هتک حیثیت و ایجاد مسئولیت این است که یک اظهار توهین آمیزی که موجب هتک حیثیت شخص می شود وجود داشته باشد. خود این رکن، در واقع، مبتنی بر دو قسمت و شرط ضروری است: یک اینکه اظهار صورت گرفته باید خلاف واقع باشد؛ دو اینکه اظهار صورت گرفته، توهین آمیز باشد. بنابراین، در صورتیکه اظهار صورت گرفته، واقعیت داشته باشد اظهار کننده مسئولیتی نخواهد داشت مگر در صورتی که موجب نقض حریم خصوصی افراد گردد.
دومین رکن برای تحقق مسئولیت ناشی از هتک حرمت، همانا انتشار اظهارات توهین آمیز است.
ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه ای (ماده ۷۴۴ قانون مجازات اسلامی-تعزیرات): « هر کس به وسیله سامانه های رایانه ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف، منتشر کند به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال محکوم خواهد شد.
تبصره: چنانچه تحریف یا تغییر به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد.»
عنصر مادی جرم هتک حیثیت
بروز رفتار فیزیکی در جرم هتک حیثیت به دو صورت است: یکی تغییر یا تحریف و انتشار که در این حالت این جرم را یک جرم مرکب می‌دانند و دوم، انتشار با علم به تحریف یا تغییر که یک جرم ساده است. اما به نظر می رسد که این جرم یک جرم ساده است که رفتار فیزیکی آن به صورت فعل مثبت منتشر کردن می باشد.
اگر کسی عکس، فیلم یا صوت دیگری را که تغییر یا تحریف نشده منتشر کند مشمول هتک حیثیت (مقرر در ماده ۷۴۴ قانون مجازات اسلامی) نخواهد بود. همچنین انتشار هر فیلم، صوت یا تصویر تغییر داده یا تحریف شده دیگری نیز مشمول این ماده نیست زیرا خود تحریف و تغییر ممکن است به شکل های مختلفی ظاهر شود. گاهی تغییر به صورت اهانت آمیز است یا به نحوی است که جرمی را به فرد منتسب می کنند مثلا اینکه عکس مبتذل یک خانم را در کنار عکس یک شخصیت معتبر (علمی، فرهنگی، هنری، سیاسی و…) قرار می دهند تا وانمود کنند که آن شخص رابطه نامشروع دارد. گاهی هم تغییر عکس هیچ گونه اهانتی به فرد نمی کند.
انتشار الزاماً باید به وسیله سامانه های رایانه ای یا مخابراتی باشد زیرا منظور از هتک حیثیت مقرر در ماده ۷۴۴ قانون مجازات اسلامی، یک جرم رایانه ای به حساب می آید در نتیجه، وسیله انتشار در تحقق آن شرط است؛ به عنوان مثال، اگر کسی عکس تغییر یا تحریف یافته دیگری را بین چند نفر به صورت فیزیکی پخش کند مرتکب جرم هتک حیثیت نشده است.
اگر مرتکب به قصد شوخی یا به قصد مثلا مشهور ساختن شخص، تصاویر تحریف شده ای را منتشر کند مشمول این ماده نخواهد بود. هرچند که در عمل، این کار موجب هتک حیثیت شود زیرا در این حالت، فاقد سوء نیت خاص است.
با توجه به ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، جرم هتک حیثیت درجه ۶ محسوب می شود.
یک نمونه رای دادگاه در خصوصجرم هتک حیثیت
در خصوص اتهام خانم … فرزند … اهل و ساکن تهران دایر بر هتک حیثیت بدین توضیح که متهم توسط سامانه رایانه ای فیلم سخنرانی آقای دکتر … در دانشگاه … در تاریخ … با تغییر صدا و صوت واقعی شاکی، صوت دیگری جایگزین آن نموده و با تحریف مطالب ایشان و انتشار آن در فضای مجازی، موجب هتک حیثیت وی را فراهم آورده است دادگاه با بررسی محتویات پرونده، شکایت شاکی، گزارش اداره کل حراست دانشگاه…، ملاحظه فیلم سخنرانی تحریف شده و فیلم واقعی ضبط شده در دانشگاه، گواهی گواهان (دانشجویان) حاضر در جلسه سخنرانی به اسامی… دفاعیات غیر موجه متهم و سایر امارات و قرائن موجود در پرونده، اتهام وی را محرز و مسلم تشخیص و به استناد ماده ۷۴۴ قانون مجازات اسلامی، نامبرده را به تحمل ۹۱ روز حبس تعزیری محکوم می نماید. رای صادره حضوری و ظرف مدت ۲۰ روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظرخواهی در محاکم تجدیدنظر استان تهران میباشد.
بخش هایی از این نوشتار، در کتاب “جرایم رایانه ای ایران” نوشته: “دکتر ابراهیم سلامی” قاضی دادگاه تجدیدنظر استان تهران آمده است. مطالعه این کتاب برای علاقه مندان توصیه می گردد.
وکیل سرا؛
مصطفی محمدی: وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی
وکیل پرونده های کیفری (جرایم رایانه ای و سایبری)
عضو کانون وکلای دادگستری مرکز
