خیانت در امانت و جرایم مرتبط در سال ۱۴۰۳

شما در حال مطالعه مطلب خیانت در امانت و جرایم مرتبط در سال ۱۴۰۳ می باشید.

خیانت در امانت یکی از جرایم مالی است که در دادسراها و مراجع قضایی و انتظامی پرونده های زیادی را به خود اختصاص داده است. در خصوص خیانت در امانت، عمدتاً دو ماده قانونی در قانون مجازات اسلامی- تعزیرات مصوب ۱۳۷۵ در فصل بیست و چهارم قانون مجازات اسلامی با عنوان خیانت در امانت ذکر شده است. البته ماده قانونی مربوط به خیانت در امانت ماده ۶۷۴ می باشد. ماده ۶۷۳ در خصوص سوء استفاده از سفید امضا است اما در فصل مربوط به خیانت در امانت ذکر شده است.

نصف شدن مجازات خیانت در امانت

ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی: «هرکس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست آورده سوء استفاده نماید به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.»

ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی: «هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته هایی از قبیل سفته، چک، قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین و متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس ازشش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»

با توجه به ماده ۱۱ قانون کاهش مجازات حبس تعزیری ۱۳۹۹، جرم خیانت در امانت، در زمره جرایم قابل گذشت دانسته شده و حداقل و حداکثر مجازات حبس مقرر در مواد فوق به نصف تقلیل یافته است، این موضوع در درجه جرم نیز موثر است و از درجه ۵ به درجه ۶ تبدیل می‌شود. بنابراین در حال حاضر علاوه بر تعلیق مجازات، صور قرار تعویق صدور حکم نیز در مورد این جرم امکان‌پذیر است. وکیل تغییر نام 

عقود مرتبط با خیانت در امانت

سپرده شدن اشیا و اینکه قرار بر استرداد آن اشیا یا مصرف معین آن بوده.اجاره، امانت، رهن، وکالت مهمترین عقودی هستند که موضوع خیانت در امانت در آن مطرح می گردد.

سرقت یا خیانت در امانت

گاهی در تشخیص اینکه جرم واقع شده خیانت در امانت است یا سرقت، تردید وجود دارد. تفاوت مهم خیانت در امانت با سرقت آن است که در خیانت در امانت برخلاف سرقت، مال به صورت پنهانی یا قهری از تصرف مجنی علیه یا مالباخته خارج نمی‌شود بلکه مال با اراده مالک و به طورمشروع و قانونی، از قبل، در تصرف متهم قرار گرفته است.

کلاهبرداری یا خیانت در امانت

همچنین ممکن است در تشخیص اینکه جرم واقع شده خیانت در امانت است یا کلاهبرداری، تردید حاصل شود. تفاوت اصلی خیانت در امانت با کلاهبرداری در این است که در کلاهبرداری، یک سری عملیات متقلبانه یا اصطلاحا مانور متقلبانه از طرف مجرم (کلاهبردار) صورت می گیرد که باعث میگردد طرف مقابل (مالباخته) به کلاهبردار اعتماد کند و در نتیجه، مال یا اموال اعم از وجه نقد، ارز و دلار، اجناس و کالا و…از دست برود. اما در خیانت در امانت همچنان که گفته شد مالک هنگام تسلیم مال به متهم، با اراده و خواست کامل و صحیح، مال خود را در اختیار متهم قرار می دهد نه از روی غفلت و گول خوردن و فریفته شدن؛ آنچنانکه در کلاهبرداری وقوع می یابد.

عنصر مادی خیانت در امانت

در خیانت در امانت، افعالی که وقوع می یابد و عنصر مادی جرم خیانت در امانت را تشکیل میدهد عبارت است از: استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کردن. مفقود کردن باید عمدی بوده و با سوء نیت صورت گرفته باشد وگرنه نمی توان خیانت در امانت دانست.

خیانت در امانت و انتقال مال غیر

اگر شاکی خصوصی مالک مالی باشد که به امانت داده، در این صورت، عمل ارتکابی  دارای دو عنوان مجرمانه خواهد بود:  ۱- خیانت در امانت  ۲-  انتقال مال غیر؛ اصطلاحا گفته می شود تعدد معنوی رخ داده است. در این صورت، با رعایت ماده ۱۳۰ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ باید مجازات جرم اشد (جرمی که مجازاتش سنگین تر است) برای مرتکب مورد لحاظ و صدور حکم واقع شود. البته اگر از منظر شخص ثالث بنگریم، یعنی شاکی خصوصی، کسی باشد که آن مال را خریداری کرده، در واقع، بدون اطلاع و آگاهی، مال غیر را خریداری کرده، صرفاً تحت عنوان انتقال مال غیر می تواند شکایت کند و نه خیانت در امانت؛  زیرا بین خریدار (شاکی) و متهم رابطه امانی وجود ندارد.

سپردن مال

سپردن مال به امین یکی از ارکان جرم خیانت در امانت است اما مراجع قضایی در خصوص اینکه امانت شامل کدام نوع امانت است (امانت قراردادی یا امانت قهری یا امانت قانونی) گاهی اختلاف نظر و اختلاف رویه دارند.

ممکن است متهم، قرارداد امانت را انکار کند یا ادعای جعل در متن قرارداد داشته باشد. در این صورت، برای بررسی صحت و اصالت قرارداد عادی (سند عادی) ارجاع به کارشناس دادگستری در رشته تشخیص اصالت و صحت خط و امضا، ضرورت می یابد و نیازی به صدور قرار اناطه نمی باشد.

محرومیت اجتماعی خیانت در امانت

اگر کسی به خاطر ارتکاب جرم خیانت در امانت محکوم شود، برای وی محرومیت از حقوق اجتماعی در پی خواهد داشت؛ این شخص نمی‌تواند سمت مدیر یا بازرس شرکت های سهامی را دارا شود (ماده ۱۱۱ لایحه قانونی اصلاح  قسمتی از قانون تجارت)

اگر کسی مال امانی را بفروشد و از پرداخت پولی که دریافت کرده خودداری کند خیانت در امانت محسوب میشود.

پس ندادن قرض

اگر پولی به کسی قرض داده شود و  قرض گیرنده متعهد باشد که در تاریخ معینی پول قرضی را مسترد نماید اما از استرداد آن خودداری کند، خیانت در امانت محسوب نمی شود. البته اگر عین پول به کسی داده شود و شرط گردد که این پول امانت است و امانت گیرنده حق دخل و تصرف در آن ندارد و می بایست مسترد گردد، در این صورت، عدم استرداد آن، خیانت در امانت خواهد بود. البته، با توجه به رویه های متفاوت دادگاه ها در این خصوص، و نیز در خصوص امانت طلا، سکه و جواهر، بهتر است در نگارش این نوع قراردادها از یک وکیل دادگستری استفاده شود یا قبل از چنین اقدامی، با وکیل پایه یک دادگستری مشاوره صورت گیرد.

تصرف شریک در اموال مورد شراکت

در خصوص تصرف شریک در اموال مورد شراکت، بدون رضایت شریک دیگر، نیز اختلاف نظر قضایی وجود دارد. در صورتیکه شریک در تمامی مال مشترک تصرفاتی کرده باشد و سوءنیت وی محرز باشد از مصادیق خیانت در امانت است؛ هرچند، همچنان که گفته شد رویه واحدی در این خصوص وجود ندارد.

خیانت در امانت جهیزیه

در خصوص جهیزیه نیز زن در صورتی می توان تحت عنوان خیانت در امانت از شوهر خود شکایت کند که جهیزیه را به وی سپرده باشد (امانت نزد وی نهاده باشد)؛ البته تخریب و از بین بردن برخی اقلام جهیزیه تحت عنوان مجرمانه “تخریب”، قابل شکایت است.

رد مال در خیانت در امانت

یک نکته مهم در خصوص خیانت در امانت، کلاهبرداری و سرقت: در خصوص کلاهبرداری و سرقت، یکی از مجازات های مرتکب، رد مال است. اما در خیانت در امانت، رد مال وجود ندارد. لذا اگر مالباخته، قصد تحصیل و ستاندن مال خود را دارد ضمیمه نمودن دادخواست حقوقی، در مرحله بعد از صدور کیفرخواست که پرونده به دادگاه ارجاع می گردد ضرورت دارد. یا اینکه بعد از قطعیت حکم دادگاه کیفری، دادخواست حقوقی ضرر و زیان ناشی از جرم داده شود.

 خیانت در امانت چک

وقتی صادر کننده چک، وجه آن را به حساب دارنده چک واریز یا به نحوی با هم محاسبه می‌کنند و قرار بر استرداد لاشه چک است اما دارنده آن را به ثالث منتقل کرده و یا با مراجعه به بانک، گواهی عدم پرداخت می گیرد، بزه خیانت در امانت محقق خواهد شد.

نظریه مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه:

۰۳/ ۱۲/ ۱۴۰۲

۱۶۱۱/ ۱۴۰۰/ ۷

شماره پرونده: ۱۶۱۱- ۲/ ۱۸۶- ۱۴۰۰

شخصی با عنوان خیانت در امانت، طرح شکایت نموده با این توضیح که بیان می‌دارد: یک فقره چک بابت مطالبات مشتکی عنه به صورت مدت‌دار در وجه وی صادر نموده و به ایشان تحویل دادم. قبل از تاریخ سررسید چک به جهت درخواست دارنده، مبلغ چک را نقداً به ایشان پرداخت نمودم و به جهت در دسترس نبودن چک، قرار بر این شد که وی لاشه چک را در اولین فرصت مسترد نمایند  و لیکن در تاریخ سررسید چک متوجه شدم که ایشان چک را به بانک ارائه داده و گواهی عدم پرداخت گرفته‌اند. با این وصف، آیا عمل ارتکابی مشمول بزه خیانت در امانت می‌گردد؟ در صورت منفی بودن پاسخ، موضوع با کدام یک از عناوین اتهامی تطابق دارد؟

پاسخ:

ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب ۱۳۷۵ از واژه «سپردن» برای تحقق جرم خیانت در امانت استفاده نکرده،  بلکه فعل مجهول «داده شده» را به کار برده است که «سپردن» فرد اجلای آن است. در نتیجه، آنچه مد نظر قانونگذار بوده است، وجود رابطه امانی به هر طریق اعم از قراردادی یا قانونی است و هر زمان که به تشخیص مرجع قضایی، رابطه حقوقی امانت آور (امانت قانونی، قراردادی یا عرفی) بین طرفین احراز شد،  با تحقق سایر شرایط قانونی، جرم خیانت در امانت تحقق می‌یابد.

بنا به مراتب فوق، در فرض سوال که متعاقب تسویه حساب طرفین، همچنان چک در ید دارنده باقی مانده است، در صورت عدم استرداد یا استفاده از آن و با حصول سایر شرایط  بزه خیانت در امانت، به تشخیص مرجع قضایی رفتار ارتکابی می‌تواند مشمول عنوان مجرمانه موضوع ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب ۱۳۷۵ قرار گیرد.

وکیل سرا؛

مصطفی محمدی: وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی

عضو کانون وکلای دادگستری مرکز