فرانشیز و تفاوتهای آن با لیسانس علامت تجاری
فرانشیز قراردادی است که به موجب آن، مالک علامت یا نام تجاری (علامت تجاری با نام تجاری متفاوت است) به دیگری اجازه فروش محصولات یا خدمات را تحت آن نام یا علامت در مناطق گسترده تری نسبت به محل اقامت مالک می دهد.
پاره ای شباهتهای جزئی ممکن است بین این دو قرارداد(فرانشیز و لیسانس علامت تجاری) وجود داشته باشد، مانند مشابهت در نحوه ی پرداخت رویالتی ها (حق الزحمه) و عوض ها، درج شرط عدم رقابت برای پس از دوره ی انحلال قرارداد به منظور تضمین حقوق مالکیت فکری صاحب امتیاز، و نیز انحصاری بودن هر دوی این قراردادها در سطح بین المللی. اما تفاوتهای بنیادینی بین این دو قرارداد وجود دارد.
- نحوه ی نظارت و کنترل بر عملیات اجرایی: اساسا از این حیث، دو تفاوت عمده بین قرارداد لیسانس علامت تجاری و فرانشیز وجود دارد: ۱) دامنه ی نظارت ۲) نوع آن.
دامنه ی نظارت در فرانشیز نسبت به لیسانس بسیار وسیع تر بوده و شامل شیوه ی مدیریت در سیستم فرانشیز نیز می شود. برای مثال، در یک قرارداد لیسانس علامت تجاری، واگذار کننده، در روش تولید و نوع عملیات اجرایی هیچ دخالتی نداشته و فقط به بررسی کالاهای تولیدی، جهت اطمینان از رعایت استانداردهای کیفی، می پردازد؛ اما فرانشیز دهنده به منظور حفظ شهرت و یکپارچگی زنجیره ی فرانشیز، علاوه بر حق فوق، اختیار اخذ تصمیمات لازم در خصوص نحوه ی اشتغال به تجارت فرانشبز گیرندگانش را نیز دارا بوده و فرضا می تواند در خصوص ساعات کار فروشگاهها، استخدام پرسنل، لیست کالاها یا خدمات قابل ارائه، محل افتتاح شعبه، مواد اولیه ی لازم برای تولید محصول نهایی، دکوراسیون داخلی، نمای بیرونی و بسیاری مسائل دیگر مستقیما تصمیم گیری کند.
از جهت نوع نظارت نیز، کنترلی که در یک قرارداد فرانشیز از سوی فرانشیز دهنده اعمال می شود، نظارتی فعال تلقی میشود زیرا فرانشیز دهنده مستقیما درگیر مدیریت سیستم شده و میتواند مسائل مربوط به شیوه های اجرایی اشتغال به تجارت را به فرانشیز گیرندگان خود گوشزد کند و از این طریق، نقشی فعالانه در یک زنجیره ی فرانشیز ایفا کند. این در حالی است که در یک قرارداد لیسانس، نظارت واگذارکننده از نوع انفعالی است زیرا لیسانس دهنده، مجوز مدیریت بر نحوه ی عملکرد لیسانس گیرنده را نداشته و فقط حق اعمال نظارت بر فرایند تولید محصول و تست کردن آن برای اطمینان از وجود کیفیت مورد نظر را خواهد داشت.
- وجود شهرت و موفقیت تجاری: در قرارداد لیسانس علامت تجاری، توافق صرفا بر سر صدور مجوز بهره برداری از علامت تجاری بدون هیچ گونه قید و شرطی است. یعنی در این قرارداد معمولا به بحث تجاری سازی، شهرت و میزان فروش محصول توجهی نمیشود و هیچ یک از این موارد، جزء توافق طرفین نیست. لیکن در قرارداد فرانشیز، ماهیتا این مسئله وجود دارد که فرانشیز دهنده قبلا به نحو موفقیت آمیزی سیستم فرانشیز را مورد استفاده قرار داده و توفیق تجاری یافته و تجاری سازی شده است؛ و این جزء شروط اولیه ی انعقاد قرارداد فرانشیز است.
- ارتقای شهرت علامت تجاری: بر خلاف قرارداد لیسانس علامت تجاری، در فرانشیز، صاحب امتیاز تلاش می کند نه تنها شهرتی که قبلا همراه موضوع قرارداد بوده را حفظ کند بلکه سعی خواهد کرد از طریق انعقاد فرانشیز، سبب افزایش شهرت علامت مزبور نیز بشود.
- شخصی و غیر قابل انتقال بودن قرارداد: در قرارداد لیسانس علامت تجاری، شخصیت لیسانس گیرنده اهمیت چندانی نداشته و در نتیجه، اصولا، انتقال آن به ثالث از سوی طرف قرارداد با منع لیسانس دهنده مواجه نمی شود. اما در قرارداد فرانشیز، شخصیت طرف قرارداد به دلیل تأثیری که عملکرد هر یک از فرانشیز گیرندگان می تواند در شهرت کل زنجیره ی فرانشیز ایفا کند، نقشی بسیار مهم دارد و به همین دلیل، علی الاصول، فرانشیز گیرنده بدون کسب موافقت قبلی صاحب امتیاز، حق انتقال قرارداد به ثالث را ندارد.
مطلب فوق، با قدری تغییر در نگارش و نحوه ارائه، توسط «مصطفی محمدی» از کتاب قراردادهای فرانشیز «حمید نجات زادگان» تقریر یافته است.
مصطفی محمدی: وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی (کارشناس ارشد مالکیت فکری)
