معاونت در جرم به اختصار
معاونت در جرم آن است که شخصی بدون آنکه در عملیات اجرایی ارتکاب جرم به طور مستقیم شرکت کرده باشد به یکی از حالتهای پیش‌بینی شده در قانون با مباشر جرم همکاری کند؛ در واقع، معاونت جرم مستقل به حساب نمی آید. جرم بودن معاونت، تابع جرم اصلی است. در نتیجه، اگر وصف مجرمانه از عمل اصلی زدوده شود، به معاونت هم سرایت خواهد کرد.
ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی: «اشخاص زیر معاون جرم محسوب می شوند:
الف- هرکس دیگری را ترغیب، تهدید، تطمیع یا تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوء استفاده از قدرت، موجب وقوع جرم شود.
ب- هر کس وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا طریق ارتکاب جرم را به مرتکب ارائه دهد.
پ- هرکس وقوع جرم را تسهیل کند.
تبصره- برای تحقق معاونت در جرم، وحدت قصد و تقدم یا اقتران زمانی بین رفتار معاون و مرتکب جرم شدرط است؛ چنانچه فاعل اصلی جرم جرمی شدید تر از آنچه مقصود معاون بوده است مرتکب شود معاون به مجازات معاونت در جرم خفیف تر محکوم خواهد شد.»
سوء استفاده موضوع این ماده در قانون سابق مصوب ۱۳۷۰ وجود نداشت. سوء استفاده نباید در حد اکراه باشد و نیز نباید مشمول قواعد آمر و مأمور قرار گیرد. همچنین به نظر می‌رسد در این مورد، تفاوتی بین اشخاص حقوقی دولتی و عمومی با اشخاص حقوقی خصوصی وجود ندارد و سوء استفاده از قدرت در مورد مقامات دولتی و غیر دولتی قابل تصور و عملاً امکان پذیر است.
معاونت در شروع به جرم نیز قابل تحقق است؛ مثلاً شخصی رمز عابر بانک دیگری رادر اختیار مجرم می گذارد تا از آن به صورت غیرقانونی برداشت کند اما قبل از آنکه مجرم بتواند مبلغی برداشت کند، صاحب حساب، موجودی حساب را جابجا کند و به واسطه خالی بودن حساب بانکی عملاً جرم محقق نشود. در اینجا، شروع به جرم و معاونت در شروع به جرم رخ داده است؛ یکی تحت عنوان مباشر و دیگری تحت عنوان معاون جرم قابل تعقیب هستند.
ماده ۱۲۷ قانون مجازات اسلامی: «در صورتی که در شرع یا قانون، مجازات دیگری برای معاون تعیین نشده باشد مجازات وی به شرح زیر است:
الف-در جرایمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات یا حبس دائم است: حبس تعزیری درجه دو یا سه؛
ب- در سرقت حدی و قطع عمدی عضو: حبس تعزیری درجه پنج یا شش؛
پ- در جرایمی که مجازات قانونی آنها شلاق حدی است: ۳۱ تا ۷۴ ضربه شلاق تعزیری درجه شش؛
ت- در جرایم موجب تعزیر: یک تا دو درجه پایینتر از مجازات جرم ارتکابی.
تبصره ۱- در مورد بند «ت» این ماده، مجازات معاون از نوع مجازات قانونی جرم ارتکابی است مگر در مورد مصادره اموال، انفصال دائم و انتشار حکم محکومیت که مجازات معاون به ترتیب جزای نقدی درجه ۴، ۶ و ۷ است.
تبصره ۲- در صورتی که به هر علت، قصاص نفس یا عضو اجرا نشود، مجازات معاون بر اساس میزان تعزیر فاعل اصلی جرم، مطابق بند «ت» این ماده اعمال میشود.»
منظور از عبارت «بر اساس میزان تعزیر فاعل اصلی جرم» در تبصره ۲ این ماده، مجازات قانونی رفتار وی است نه مجازاتی که در دادنامه تعیین میشود.
اگر کسی مرتکب قتل عمد شود و شاکی نداشته باشد یا به هر دلیل قصاص نشود، به ۳ تا ۱۰ سال حبس محکوم میشود (ماده ۶۱۲ قانون مجازات اسلامی) اما در خصوص معاونت در قتل عمد موضوع این ماده، اختلاف نظر وجود دارد زیرا تبصره ماده ۶۱۲ معاونت در قتل عمد را موجب حبس از یک تا پنج سال دانسته است اما به موجب تبصره ۲ ماده ۱۲۷مجازات معاونت در قتل عمد مقرر در ماده ۶۱۲ تا دو درجه پایین تر یعنی درجه شش (بیش از شش ماه تا دو سال حبس) خواهد بود. البته باید دانست مجازات معاونت در قتل عمد که قاتل محکوم به قصاص شود، ۳ تا ۱۵ سال حبس است.
در جرایمی که مجازات آنها مرکب است مانند اختلاس و نیز کلاهبرداری، مجازات معاون فقط یکی از مجازات ها با دو درجه تخفیف اعمال می شود نه همه مجازاتها؛ مثلاً در جرم کلاهبرداری که مجازات آن حبس، رد مال و جزای نقدی است، مجازات معاونت در کلاهبرداری صرفاً حبس خواهد بود؛ رد مال و جزای نقدی مقرر برای مباشر (شخص کلاهبردار) در خصوص معاون او قابلیت اعمال ندارد.
وکیلسرا؛
مصطفی محمدی | وکیل پایه یک دادگستری
عضو کانون وکلای دادگستری مرکز
