قرار منع تعقیب و قرار جلب به دادرسی
قرار منع تعقیب شاید آب سردی یاشد بر تن شاکی، مخصوصا از نوع مالباخته. متاسفانه، آنچه ملاحظه می گردد این است که گاهی در صدور این قرار، تعجیل و افراط می گردد و به نوعی، شاکی از احقاق حق خود ناامید می شود. اما منع تعقیب پایان ماجرا نیست؛ این امیدواری وجود دارد که با اعتراض به قرار منع تعقیب، دادگاه که مرجع بالاتری محسوب می شود اعتراض را وارد بداند و قرار جلب به دادرسی صادر نماید. اینجاست که می توان گفت ورق به نفع شاکی برگشته و احتمال محکومیت متهم زیاد است.
سوال: قرار منع تعقیب در چه مواردی صادر می شود؟
جواب: قرار منع تعقیب زمانی صادر می شود که:
الف) رفتار ارتکابی جرم نباشد.
ب) ادله کافی برای انتساب جرم به متهم وجود نداشته باشد.
در ادامه، برخی مطالب کاربردی را در خصوص قرار منع تعقیب بیان می کنیم:
- قرار منع تعقیب، بعد از صدور توسط بازپرس یا دادیار باید به تأیید دادستان (یا دایره ی اظهار نظر که زیر نظر دادستان عمل می کنند) برسد. در صورت تأیید قرار منع تعقیب، این قرار، از طرف شاکی قابل اعتراض است؛ در صورتی که شاکی ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ قرار منع تعقیب، نسبت به آن اعتراض کند، بازپرس یا دادیار پرونده را جهت رسیدگی به دادگاه کیفری ارسال خواهند کرد. باید دانست که طبق قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ قرار منع تعقیب، هم به شاکی ابلاغ می شود، هم به متهم (در قانون سابق، فقط به شاکی ابلاغ می شد.) همچنین ذکر این مطلب لازم است که اعتراض به قرار منع تعقیب، تشریفات خاصی نداشته، روی برگه آ۴ نوشته و به دفتر بازپرسی یا دادیاری تقدیم می شود و البته هزینه دادرسی هم ندارد.
- اگر دادستان با قرار منع تعقیب صادره توسط بازپرس مخالف باشد، در نتیجه، اختلاف حاصل شده است، لذا جهت رسیدگی به این اختلاف، پرونده به دادگاه صالح ارسال خواهد شد. این دادگاه، بسته به نوع جرم ممکن است دادگاه کیفری دو، دادگاه کیفری یک یا دادگاه انقلاب باشد. باید دانست که اختلاف بین دادیار و دادستان امکان پذیر نیست و دادیار در تمام موارد، از دستور و نظر دادستان تبعیت می کند.
- مطابق ماده ۲۶۴ قانون آیین دادرسی کیفری، قرار منع تعقیب می بایست مستدل (یعنی دارای دلایل توجیه کننده) و مستند (یعنی مستند به مواد قانونی) بوده و حداکثر ظرف پنج روز پس از اعلام کفایت و ختم تحقیقات صادر شود.
- در صورتی که نسبت به قرار منع تعقیب اعتراض شود ، پرونده به دادگاه کیفری ارسال می شود؛ اگر دادگاه اعتراض شاکی را بپذیرد و قرار منع تعقیب را نقض کند، در این صورت، قرار جلب به دادرسی صادر خواهد کرد و پرونده را برای اخذ تأمین و اخذ آخرین دفاع از متهم به دادسرا عودت خواهد داد. البته دادگاه کیفری می تواند بدون اینکه قرار منع تعقیب را نقض کند، صرفا تکمیل تحقیقات را از دادسرا بخواهد؛ در چنین حالتی، دادسرا پس از تکمیل تحقیقات، پرونده را مجددا جهت رسیدگی به اعتراض شاکی به قرار منع تعقیب نزد دادگاه خواهد فرستاد.
- اگر دادگاه، اعتراض شاکی را نپذیرد، قرار منع تعقیب را تأیید خواهد کرد. این تصمیم دادگاه، قطعی و غیرقابل اعتراض است.
نکته مهم: جرائمی که رسیدگی در خصوص اعتراض به قرار منع تعقیب آن در دادگاه کیفری یک به عمل می آید، مثل قتل عمد، تجاوز به عنف و… (ماده ۳۰۲ قانون آیین دادرسی کیفری) اگر دادگاه کیفری یک، قرار منع تعقیب دادسرا را تأیید کند، این رأی دادگاه کیفری یک، قابل اعتراض در دیوان عالی کشور می باشد (رجوع شود به رأی وحدت رویه شماره ۷۵۴ مورخ ۲۵/۸/۱۳۹۵ هیئت عمومی دیوان عالی کشور )
- «هرگاه به علت فقدان یا عدم کفایت دلیل، قرار منع تعقیب صادر و در دادسرا قطعی شود، نمی توان بار دیگر، متهم را به همان اتهام تعقیب کرد مگر پس از کشف دلیل جدید…» در این صورت، دادستان باید تعقیب مجدد متهم را اجازه دهد. لذا اگر دلیل جدیدی برای شاکی به دست بیاید، می تواند یکبار دیگر از همان متهم شکایت کند و اگر دادستان اجازه دهد، آن شکایت به جریان خواهد افتاد. این مطلب در ماده ۲۷۸ قانون آیین دادرسی کیفری گفته شده است.
- بعد از صدور قرار منع تعقیب و تأیید آن توسط دادستان، این قرار به شاکی و متهم ابلاغ می شود؛ در ادامه، قرار تأمین و قرار نظارت قضایی لغو می شود و اگر متهم بازداشت باشد، فورا، آزاد خواهد شد.
قرار جلب به دادرسی
در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ دیگر خبری از قرار مجرمیت نیست و به جای آن از قرار جلب به دادرسی سخن گفته شده است. در واقع، قرار جلب به دادرسی، همان قرار مجرمیت سابق است. در نتیجه، باید گفت که در قانون جدید آیین دادرسی کیفری (مصوب ۱۳۹۲) امکان صدور قرار مجرمیت برای متهم وجود ندارد.
ماده ۲۶۵ قانون آیین دادرسی کیفری:«بازپرس در صورت جرم بودن عمل ارتکابی و وجود ادله کافی برای انتساب جرم به متهم، قرار جلب به دادرسی صادر و پرونده را فوری نزد دادستان ارسال می کند.»
در ادامه، برخی نکات کاربردی را در خصوص قرار جلب به دادرسی بیان می کنیم.
۱ . صدور قرار جلب به دادرسی، مقدمه ی صدور کیفرخواست است. قرار جلب به دادرسی، معمولا، توسط بازپرس صادر می شود. در صورتی که قرار جلب به دادرسی از سوی دادستان (یا دادیار اظهار نظر) مورد تأیید واقع شود منجر به صدور کیفرخواست خواهد شد. البته باید این را هم اضافه کرد صدور قرار جلب به دادرسی از سوی دادیار، دادستان و معاون دادستان نیز ممکن است.
- قرار جلب به دادرسی باید مستدل ( یعنی دارای دلایل توجیه کننده) و مستند( یعنی مستند به مواد قانونی) باشد (ماده ۲۶۴ قانون آیین دادرسی کیفری.) این قرار، الزاما در خاتمه تحقیقات مقدماتی صادر می شود و قابل اعتراض هم نیست. فاصله ی بین ختم تحقیقات و صدور قرار جلب به دادرسی نباید بیش از پنج روز باشد، گرچه معمولا با اعلام ختم تحقیقات، صادر می شود.
- در صورتی که نسبت به قرار منع تعقیب متهم، توسط شاکی یا وکیل شاکی اعتراض شود ، پرونده به دادگاه کیفری ارسال می شود؛ اگر دادگاه اعتراض شاکی یا وکیل شاکی را بپذیرد و قرار منع تعقیب را نقض کند، در این صورت، قرار جلب به دادرسی صادر و پرونده را برای اخذ تأمین و آخرین دفاع از متهم به دادسرا عودت خواهد داد. در این حالت، دادسرا پس از احضار متهم، تفهیم اتهام، اخذ تأمین مناسب و آخرین دفاع از وی، پرونده را بدون صدور کیفرخواست به دادگاه اعاده خواهد کرد (ماده ۲۷۶ قانون آیین دادرسی کیفری.)
- پس از صدور قرار جلب به دادرسی توسط بازپرس، پرونده باید فورا به نظر دادستان (یا دادیار اظهار نظر) برسد و دادستان (یا دادیار اظهار نظر) نیز باید ظرف سه روز نسبت به قرار صادره اظهار نظر کند. این اظهار نظر دادستان (یا دادیار اظهار نظر) می تواند موافقت با قرار جلب به دادرسی یا مخالفت با آن باشد. در صورت موافقت، کیفرخواست صادر خواهد شد. در صورت مخالفت، پرونده نزد بازپرس اعاده می شود؛ اگر بازپرس همچنان بر نظر خود پافشاری کند، پرونده جهت حل اختلاف به دادگاه کیفری مربوط ارسال خواهد شد. این را هم باید اضافه کرد که ممکن است دادستان بدون موافقت یا مخالفت با قرار جلب به دادرسی، ابتدائا، تکمیل تحقیقات را از بازپرس بخواهد.
در خاتمه، یک نمونه قرار “منع تعقیب” و قرار “جلب به دادرسی” که توأمان در یکی از پرونده های دادسرای ناحیه ۳۱ تهران (دادسرای جرایم رایانه ای) حادث گردیده آورده می شود:
در خصوص اتهام آقای … با وکالت آقای … آزاد با معرفی کفیل دائر بر نشر اکاذیب در فضای مجازی موضوع شکایت اتحادیه… و آقایان … و… با وکالت آقای … با عنایت به ۱- شکایت شاکی ۲- گزارش مرجع انتظامی ۳- دفاعیات بلاوجه متهم ۴- سایر امارات و قرائن منعکس در پرونده بزه انتسابی به ایشان محرز و مسلم تشخیص و قرار جلب به دادرسی ایشان صادر و مراتب در اجرای ماده ۲۶۵ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ اعلام می گردد.
لیکن در خصوص شکایت اتحادیه… و آقایان… و… دائر بر توهین و افترا در فضای مجازی با عنایت به عدم وقوع رکن مادی جرم موضوع شکایت، قرار منع تعقیب صادر و اعلام می گردد. قرار صادره ظرف ده روز قابل اعتراض در دادگاه صالح میباشد.
وکیل سرا؛
مصطفی محمدی: وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی
وکیل پرونده های کیفری
عضو کانون وکلای دادگستری مرکز