قرار عدم دسترسی به پرونده

آپدیت محتوا در تاریخ در آذر ۱۴۰۳

نکته: قرار عدم دسترسی وکیل به پرونده، به عنوان یک مقرره کاملاً استثنایی، باید به قدر متیقّن و محدود مورد بهره‌گیری قرار گیرد. در اغلب موارد، چنین قرارهایی به علت استثنایی بودن آن و عدم ذکر دلیل توجیهی، مستلزم نقض است.

دادنامه با موضوع نقض قرار عدم دسترسی به پرونده

تجدید نظرخواهی وارد است زیرا اصولاً و به اقتضای مبانی دادرسی عادلانه، حق اساسی شهروندان در دسترسی به وکیل جهت دفاع از حقوق آنان نباید مورد خدشه قرار گیرد. لازمه جریان این حق اساسی، آن است که وکیل به اوراق و تحقیقات پرونده دسترسی کامل و آزادانه‌ای داشته باشد تا امکان اقامه دفاع از سوی وی فراهم باشد. قسمت اخیر ماده ۶ قانون آیین دادرسی کیفری نیز متضمن همین معناست که بر تضمین حقوق دفاعی متهم از جمله آنان، حق بهره‌گیری از وکیل می‌باشد تاکید نموده است.

علاوه بر آن، در تبصره یک ماده ۱۹۰ قانون آیین دادرسی کیفری، سلب حق پیش گفته و حتی عدم تفهیم حق بهره‌گیری از وکیل، موجب ضمانت اجرای انتظامی دانسته شده و حتی می‌تواند از موارد نقض تشریفات دادرسی و در نهایت، بی‌ اعتباری رأی باشد. (تبصره ماده ۴۵۵ همان قانون).

بنابراین، اعمال و استناد به ماده ۱۹۱ قانون پیش گفته، تا حد ممکن نباید به موجب اِعمال مقرره دیگری بی‌اثر شود. در پرونده حاضر نیز، جرم انتسابی به متهمان در زمره جرایم علیه امنیت داخلی و یا خارجی کشور نیست و دسترسی وکیل به اوراق پرونده، از نظر این مرجع، هیچ منافاتی با کشف حقیقت ندارد بلکه به کشف حقیقت کمک نیز خواهد کرد. از این رو، دادگاه به استناد تبصره ماده ۸۰ و قسمت اخیر ماده ۱۹۱ و نیز بند ب ماده ۴۵۰ قانون آیین دادرسی کیفری، قرار تجدید نظرخواسته را نقض می‌نماید. پرونده جهت ادامه رسیدگی به دادگاه صادر کننده قرار، بازگشت داده می‌شود تا مقدمات و زمینه دسترسی و مطالعه تمام اوراق پرونده توسط وکیل فراهم گردد. این رای قطعی است.

دانلود دادنامه نقض قرار عدم دسترسی به پرونده وکیل سرا

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

خلاصه نظریه: قبل از حضور متهم، اعلام وکالت وکیل و پذیرش لایحه دفاعیه وی ممنوع نیست و وکیل متهم اجازه مطالعه پرونده را دارد.

شماره نظریه: ۱۱۶۵/ ۱۴۰۱/ ۷

شماره پرونده: ۱۴۰۱- ۱۶۸- ۱۱۶۵ک

تاریخ نظریه: ۰۲/ ۱۱/۱۴۰۱

استعلام:

مستند به ماده ۱۹۰ قانون آیین دادرسی کیفری، متهم می‌تواند در مرحله تحقیقات مقدماتی یک نفر وکیل دادگستری همراه خود داشته باشد. آیا در صورتی که متهم در شعبه تحقیق حاضر نشده و به وی تفهیم اتهام نشده است، وی می‌تواند به شعبه وکیل معرفی نماید؟ آیا شعبه تحقیق با تکلیف پذیرش این وکالت و در نهایت، پذیرش لایحه دفاعیه وکیل متهم مواجه است؟

پاسخ:

با توجه به مواد مختلف قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ و ماده واحده قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب ۱۳۸۳، تصریح ماده ۱۹۰ قانون آیین دادرسی کیفری به اینکه متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی می تواند یک نفر وکیل دادگستری همراه داشته باشد، ناظر به حق تعیین وکیل نبوده و دلالت بر این ندارد که قبل از حضور متهم، اعلام وکالت وکیل و پذیرش لایحه دفاعیه وی ممنوع است.

بدیهی است در صورتی که بازپرس، مطالعه پرونده را با ضرورت کشف حقیقت منافی بداند یا جرم از جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور باشد، مطابق ماده ۱۹۱ قانون مذکور اقدام می‌کند.

قرار عدم دسترسی به پرونده، تصمیمی است که به موجب آن ممنوعیت دسترسی متهم به کل پرونده یا تعدادی از اوراق پرونده در مرحله تحقیقات مقدماتی گرفته می شود.

مطابق ماده ۱۹۱ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲: چنانچه بازپرس، مطالعه یا دسترسی به تمام یا برخی از اوراق، اسناد یا مدارک پرونده را با ضرورت کشف حقیقت منافی بداند، یا موضوع از جرایم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور باشد با ذکر دلیل، قرار عدم دسترسی به آنها صادر می کند. این قرار، حضوری به متهم یا وکیل وی ابلاغ می شود و  ظرف ۳ روز قابل اعتراض در دادگاه صالح است. دادگاه مکلف است در وقت فوق العاده به اعتراض رسیدگی و تصمیم گیری کند.»

در قانون، برای عدم دسترسی به پرونده، مدتی ذکر نشده ولی فلسفه ی عدم دسترسی، کشف حقیقت است پس هر زمان که کشف حقیقت برای مقام تحقیق حاصل شود، ضرورت عدم دسترسی نیز قاعدتا باید رفع شود. لازم به ذکر است قرار عدم دسترسی به پرونده، صرفا در خصوص متهم پرونده و وکیل وی است و در خصوص شاکی یا وکیل شاکی نخواهد بود. البته ممکن است به منظور محدود کردن دسترسی شاکی در برخی پرونده های خاص، به برخی اوراق پرونده، قرار رد درخواست صادر شود، که این مورد متفاوت از قرار عدم دسترسی به پرونده مذکور در ماده ۱۹۱ قانون آیین دادرسی کیفری است (ماده ۱۰۰ قانون آیین دادرسی کیفری)

قرار عدم دسترسی به پرونده صرفا در مرحله ی تحقیقات مقدماتی مجوز صدور دارد لذا وقتی پرونده از دادسرا خارج و برای رسیدگی (مرحله دادرسی و محاکمه) به دادگاه برود، صدور چنین قراری برای مرجع رسیدگی امکان پذیر نخواهد بود، فقط ممکن است دادگاه رسیدگی کننده، برای درخواست اخذ کپی از برخی اوراق مثلا اوراق مربوط به تحقیقات جرائم منافی عفت و جرائم علیه امنیت، محدودیتهایی در نظر بگیرد(ماده ۳۵۱ قانون آیین دادرسی کیفری)

باید دانست دفاع وکیل دادگستری از متهم و ضرورت حضور وکیل در پرونده با آنچه در بالا در خصوص عدم دسترسی متهم و وکیل وی به پرونده اشاره شد منافاتی ندارد. وکیل متهم می تواند با کسب اطلاع از اتهام و دلایل آن، مطالبی را که برای کشف حقیقت و دفاع از متهم یا اجرای قانون لازم بداند، اظهار کند. اظهارات وکیل در صورتمجلس نوشته می شود (ماده ۱۹۰ قانون آیین دادرسی کیفری) همچنین باید به این مطلب مهم توجه کرد که سلب حق همراه داشتن وکیل، موجب مجازات انتظامی درجه هشت و عدم تفهیم این حق(حق همراه داشتن وکیل) به متهم، موجب مجازات انتظامی درجه سه خواهد بود (تبصره ۱ ماده ۱۹۰ قانون آیین دادرسی کیفری) یعنی نه تنها متهم حق همراه داشتن وکیل دارد بلکه بازپرس یا دادیار باید این حق را به صورت کتبی به وی اعلام و تفهیم کنند.

مصطفی محمدی: وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی (عضو کانون وکلای دادگستری مرکز)