ظهرنویس و ضامن در سفته و چک

ظهرنویس و ضامن در سفته و چک

سفته و سایر اوراق تجاری، یا به نام شخصی معین صادر می شود که در این صورت، بستانکار معلوم است و یا اوراق تجاری در وجه حامل صادر می شود. در هر صورت، دارندۀ این اوراق، مالک آن محسوب می شود و حق دارد وجه آن را از مدیون مطالبه کند و یا طلب خود را به دیگری واگذار کند؛ این انتقال که با امضاء دارنده در ظهر اوراق سفته یا چک صورت می گیرد، ظهرنویسی یا به زبان ایتالیایی« جیرو» نامیده می شود. در صورت ظهرنویسی، صادر کننده وظهرنویس ها در برابر دارندۀ آن متضامنا مسئول پرداخت وجه آن می باشند، لذا در صورت صدور سفته یا چک در وجه حامل، امضاء ظهر آن که فاقد هر گونه توضیحی باشد، ظهرنویسی از جانب دارنده محسوب می شود و ادعای ضمانت از طرف صادرکننده در صورتی پذیرفته می شود که با ارائه دلیل این ادعا ثابت شود. در مورد سفته یا چک در وجه شخص معین، از طریق برخی قرائن می توان ضمانت یا ظهرنویسی را احراز کرد زیرا در این نوع سفته و اوراق تجاری، فقط دارندۀ آن می تواند با ظهرنویسی، طلب خود را به دیگری واگذار کند و وجود هر امضایی در ظهر اوراق تجاری، قبل از امضای دارندۀ آن، دال بر ضمانت از صادرکنندۀ اوراق مزبور می باشد. در صورتی که هر دو امضا فاقد تاریخ باشد و با قرائن و امارات نتوان ضمانت یا ظهرنویسی را تشخیص داد، هر دو امضا را باید به مفهوم ظهرنویسی محسوب نمود.
تفاوت مسئولیت ضامن و ظهرنویس این است که طبق قسمت اخیر ماده ۲۴۹ قانون تجارت «ضامنی که ضمانت برات دهنده یا محال علیه یا ظهرنویس را کرده است فقط با کسی مسئولیت تضامنی دارد که از او ضمانت کرده است.» به این معنی که اگر از مضمون عنه به هر دلیل رفع مسئولیت شود، ضامن نیز مسئولیتی نخواهد داشت. لذا اگر احراز شود که امضای یکی از ظهرنویسان مجعول است و شخصی ضمانت او را بر عهده گرفته باشد، مسئولیت ظهرنویس و به تبع او مسئولیت ضامن مرتفع می شود.
در موردی که امضای متعهد سفته یا چک، مجعول تشخیص داده شود، متعهد و کسی که ضمانت او را عهده داشته است، مبری از مسئولیت خواهد بود ولی ظهرنویس ها که در قبال حقوق مندرج در سفته ی مجعول، آن را واگذار کرده اند، نه تنهال از باب ضرر و زیان ناشی از جعل در صورت علم به مجعولیت، بلکه نظر به اینکه جاعل خود را در برابر دارنده ی سفته یا چک مدیون کرده است، فارغ از مسئولیت نخواهند بود ولی از آنجا که سفته ی مجعول نسبت به متعهد از نظر مقررات قانون تجارت فاقد اوصاف اوراق تجاری است، مسئولیت اشخاص نسبت به این نوع اوراق مجعول، تابع قانون مدنی است.
تفاوت مسئولیت ضامن و ظهرنویس همان تفاوتی است که در بند ۲ و ۳ ماده ی ۲۹۲ قانون مدنی در باب تبدیل تعهد مقرر شده است. به عبارت دیگر، ضامن، شخص ثالثی محسوب می شود که پرداخت دین متعهد سفته یا چک را قبول کرده و ظهرنویس همان دارنده ی سفته یا چکی است که دین متعهد را به شخص دیگر (یعنی دارنده ی سفته ی جدید) منتقل می کند با این تفاوت که در تبدیل تعهد، متعهد اصلی از مسئولیت پرداخت دین بری می شود ولی در اسناد تجاری از جمله سفته و چک چنانچه دارای اوصاف قانونی خود باشد، مسئولیت متعهد اصلی به قوت خود باقی می ماند.
لازم به ذکر است مقررات قانون تجارت که به منظور ایجاد سهولت و اعتماد در روابط تجاری است، نسبت به روابط مدنی بین اشخاص همواره حالت استثنا بر اصل را دارد و در مقام تردید باید روابط حقوقی اشخاص، مشمول مقررات قانون مدنی باشد زیرا ظهرنویسی از نظر حقوقی از مصادیق انتقال طلب از جانب دائن به دیگری است.
مصطفی محمدی: وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی (عضو کانون وکلای دادگستری مرکز)