دفاع شفاهی در دادگاه از نگاه یک وکیل

دفاع شفاهی در دادگاه از نگاه یک وکیل

در دفاع شفاهی، اهم و مهم را وکیل تعیین می کند و همو است که قادر به ارزیابی اهمیت مسائل مختلفی است که باید در دفاع از موکل مطرح شود.

در بسیاری مواقع، گفته های وکیل خیلی بیشتر از نوشته ها تأثیر دارند. وکیل باید در آغاز دفاع شفاهی فهرست مطالب خود را به ترتیب بیان کند. ممکن است نظم فهرست به لحاظ پرسشهای دادگاه یا هر علت دیگری به هم بریزد اما ویژگی این اقدام آن است که چیزی از نظر دادگاه دور نمی ماند و وکیل نیز خود را مکلف به بیان کل مطالب ضروری خواهد دانست.

الفاظ و عبارات برای بیان مطالب حکمی باید بسیار با دقت انتخاب شود. گاهی بیان یک قاعده ی حقوقی با لحن رسا و اقناع کننده، تأثیری تعیین کننده بر جای می گذارد. مثلا «قاعده ضمان ما لم یجب» یا «قاعده اسقاط ما لم یجب» «قاعده تسلیط» «قاعده غرور» «قاعده اقدام» و… که اگر بجا و با تسلط و اطمینان استفاده و مطرح شوند بسیار مفید خواهد بود. البته این را هم باید گفت که وقتی وکیل در استدلال خود به قاعده یا اصلی استناد می کند بیان عنوان آن کفایت می کند، زیرا، قاعدتا، دادگاه مفهوم آن را می داند.

در گفتگوی مردم عادی، معمولا، به معانی متفاوت واژه ها و بار خاص معنایی آنها در مباحث موضوعی و حکمی توجه نمی شود یا کمتر مورد توجه قرار می گیرد اما برای وکیل در دفاع ضروری است. کلماتی نظیر فسخ، ابطال، باطل، اعلام بطلان، احراز فسخ، تنفیذ، انفساخ، اقاله و… باید به صورت صحیح و در جای خود، به کار برده شود. اشتباه در کاربرد «اصطلاحات حقوقی» نظر دادگاه را نسبت به وکیل منفی می کند و موجب عدم اثرگذاری دفاعیات وکیل خواهد شد.

نکته ای که باید متذکر شد این است که به تجربه ثابت شده اگر موکلی پرحرف و پرمدعا بود، بهتر است در جلسه رسیدگی حضور نیابد زیرا ممکن است به لحاظ شخصیتی در قبال پرسشهای دادگاه از وکیل، به خود اجازه ی دخالت و پاسخگویی نیز بدهد. بنابراین، حضور چنین موکلی در جلسه جایز نیست. در مواردی هم که دادگاه حضور موکل را ضروری بداند  بهتر است وکیل، او را آماده ی پاسخگویی کند. وکیل باید به موکل خود یادآوری کند که پرگویی و اظهار فضل نکند و حرفهایش را به زبان ساده بیان کند.

نهایتا اینکه استناد به قوانین، رویه ها، نظریات مشورتی و دکترین ها در دفاع شفاهی یکی از محدودیتهای دفاع و استدلال شفاهی است زیرا وکیل در بیان تفصیلی مستندات خود با مشکل مواجه می شود. در دفاع شفاهی، وکیل استدلال خود را به صورت محاوره ای بیان می کند و معمولا به دنبال آن است که به طور خلاصه و مفید با توجه به محدودیت زمان، نتیجه مورد نظر خود را حاصل کند. بنابراین، چنین امری می تواند به ضرر وکیل باشد و توجه دادگاه را از دفاعیات و استدلال های وکیل منحرف کند. بدیهی است استدلال و دفاعیات  شفاهی، معمولا، وقتی ارائه می شود که قبل از آن، دادخواست یا لایحه تقدیم شده و در متن آنها توضیح و تفصیل این مستندات با ذکر شماره و صفحه و… آمده باشد.

در خصوص موضوع دفاع و شیوه های آن در دادگاه، کتابهایی توسط برخی حقوقدانان  نگارش شده است (بهمن کشاورز، احمد فتحی، غلامرضا ریاضی، غلامرضا طیرانیان)

مصطفی محمدی: وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی (عضو کانون وکلای دادگستری مرکز)