تفاوت­های چک حقوقی و چک کیفری

اکثرا در بازار کسب وکار و در بین کسانی که با چک سر و کار دارند، این سوال وجود دارد که چک حقوقی چه فرقی با چک کیفری دارد. در اینجا فارغ از بحث­های تخصصی حقوقی، صرفا آنچه را که بیشتر در عمل و رویۀ دادگاه­ها، وکیل دادگستری و مشاور حقوقی وجود دارد به­اختصار بیان می­کنیم.

قبل از هر چیز، این مطلب را یادآور می­شویم که اقدام در خصوص چک کیفری از طریق دادسرا شروع می­شود و بانکی که چک را برگشت زده است ملاک صلاحیت محلی دادسرای مربوط خواهد بود. اما چک حقوقی، از طریق دادگاه حقوقی اقدام می­شود و در اکثر مواقع، دادگاه محل اقامت خوانده(یا همان صاحب حساب)، ملاک صلاحیت محلی دادگاه خواهد بود. هر چند محل صدور چک و محل وقوع معامله هم می­تواند ملاک صلاحیت دادگاه حقوقی باشد ولی در عمل، همان مورد اول(یعنی محل اقامت خوانده) ملاک صلاحیت دادگاه حقوقی قرار می­گیرد. این را هم اضافه کنیم که در حال حاضر، چه شکایت کیفری و چه دادخواست حقوقی در خصوص چک­های برگشتی،  ابتدائا از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی صورت می­گیرد. شورای حل اختلاف هم در خصوص چک­های حقوقی تا مبلغ بیست میلیون تومان صلاحیت رسیدگی دارد و برای اقدام باید مستقیما از طریق خود شورای حل اختلاف اقدام شود.

به طور کلی، موارد ذیل را نمی توان چک کیفری دانست.

1. چک­هایی که به صورت سفید امضا صادر و تحویل دارنده می­شوند: بنابراین دقت کنید که اگر می­خواهید چکی که از مشتری یا… گرفته­اید مزیت کیفری خود را از دست ندهد، از دریافت چک سفید امضا خودداری کنید. چک سفید امضا چکی است که بدون قید مبلغ و صرفا با امضای صادر کننده(یا همان صاحب حساب) تحویل دارنده می­شود.
2. چک­های بدون تاریخ: نیاز به توضیح اضافه ندارد فقط باید یدانید که اگر بعد از اقدام کیفری راجع به چکی که دردست شما برگشت خورده، صاحب حساب نزد مرجع قضایی ادعای بدون تاریخ بودن چک را مطرح کند، موضوع به کارشناس رسمی دادگستری( کارشناس خط) ارجاع می­شود و اگر ثابت شود که چک فاقد تاریخ بوده، آن وقت، “قرار منع تعقیب” مشتکی­عنه(یا همان صاحب حساب) از طرف دادسرا صادر خواهد شد و شما که شاکی بوده­اید ناچار باید دادخواست حقوقی بدهید و از طریق مطالبۀ حقوقی وجه چک اقدام کنید.
3. چک­های وعده­دار: یعنی اگر بعد از شکایت شما در دادسرا، مشتکی­عنه(یا همان صاحب حساب) ادعا کند که چک را در یک تاریخ قبل­تری از سررسید قید شده بر روی چک، به شما داده است و بتواند این ادعای خود را ثابت کند، آنگاه “قرار منع تعقیب” وی صادر خواهد شد و شما چاره­ای جز طرح دعوی حقوقی چک نخواهید داشت. نحوۀ اثبات وعده دار بودن، می­تواند از طریق رسید عادی یا فاکتوری که سریال چک تحویل­داده شده بر روی آن قید گردیده، امکان پذیر خواهد بود.البته طرق دیگری هم دارد که در اینجا از ذکر آن صرف­نظر می کنیم.
4. چک­های ضمانت: اگر بر روی چک قید شده باشد که “بابت ضمانت” یا “بابت حسن انجام تعهد”؛ در این­صورت، چک مذکور، امتیازاقدام کیفری خود را از دست خواهد داد. حتی اقدام حقوقی در خصوص این چک، کمی سخت­تر از ۳ مورد قبلی خواهد بود زیرا دارنده باید عدم انجام تعهد یا تخلف از موضوع ضمانت را ثابت کند تا بتواند دادگاه را متقاعد به صدور حکم به الزام صاحب حساب به پرداخت وجه چک کند.
5. شکایت علیه امضاکنندۀ پشت چک( یا همان چک­های ظهرنویسی شده): اگر شما بخواهید علیه کسی که پشت چکی را امضا کرده و به شما منتقل کرده است شکایت کنید، در این­صورت نمی­توانید از طریق کیفری(دادسرا) شکایت کنید و فقط می­توانید از طریق دادگاه حقوقی، طرح دعوی مطالبۀ وجه چک را پیش ببرید. تازه به شرطی که ظرف ۱۵ روز از سررسید چک آن را برگشت زده باشید. در غیر این­صورت، هیچ اقدامی علیه امضاکنندۀ پشت چک از طریق این چک نمی­توانید بکنید مگر اینکه از طریق عادی بتوانید طلب خود را ثابت کنید و او را محکوم به پرداخت بدهی­اش بکنید. البته این را هم اضافه کنیم که اقدام کیفری در خصوص صاحب حساب این چک همچنان پابرجاست و در صورتی که جزو موارد ۵ گانۀ فوق نباشد، می­توانید از طریق شکایت کیفری علیه صاحب حساب چک اقدام کنید.

مصطفی محمدی: وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی